Ateş- Vücut sıcaklığı

Ateş nedir?

Vücudun olması gereken değerleri dışına çıkarak ısının fazlalılığı oluşmasına ateş denir. Makattan alınan değerlere göre ısı 36.4 – 37.6 Cº , koltuk altından alınan ısı derecesi ise 36.5-37.0 ºC değerleri kabul edilir.

Çocukların ise vücut ısıları yetişkinlerle kıyaslandığında daha yüksek çıkar. Gün içerisinde bir ritimle değişim gösterir. Sabah ve akşam saatleri arasında 0.5-1.0 derece fark eder. Oluşan bu durumun adı ısı ritmidir. Çocuklarda vücut ısı seviyesi akşam saatlerinde 5 ile 7 arasında olup, en düşük ısı seviyleri ise gece 24:00 ile sabah 06:00 saatleri arasındadır.

Çocuklarda vücut ısısı (ateş) nerelerden ölçülür?

• Ağızdan,
• Makattan,
• Koltuk altı,
• Kulaktan ölçülebilir.

Burada dikkate alınması gereken, koltuk altı ısı ölçmelerinde biraz daha düşük çıkmasıdır.

Vücutta ateş kendini ne zaman gösterir?

Vücut ısısı 37^oC üzerine çıkmışsa ateş ortaya çıkar. Koltuk altı ısısı 37-37.5 ^oC arası çok hafif ateş, 37.6-37.9^oC arası hafif ateş, 38-38.5 ^oC arası orta derecede yüksek ateş, 38.5-39.5 ^oC arası yüksek ateş, 40^oC nin üzerinde ise çok yüksek ateştir. Makat bölgesi ateş seviyesi ile koltuk altı ateş seviyesi karşılaştırıldığında, koltuk altı 1⁰C daha düşük çıkacaktır.

En doğru ateş nasıl ölçülür?

Ateşi doğru olarak tesbit etmek için termometre (derece) kullanmalısınız. El ile ateş ölçme işlemi görecelidir ve bulunulan ortam ateş konusunda yanılmaya sebep olur.

Normal vücut sıcaklığı

Vücudun iç ateşi ± 37,1°C’dir. Vücut ateşi normal değerleri bölgeye göre değişir. Erişkin bir insanda ortalama vücut ateşi oral 37 °C, rektal 37,5 °C, aksiller 36,5 °C ve timpanik 37° C’dir. Vücut ateşi ortalama değerlerden ± 0,5 °C sapma gösterebilir. Bu durum normal kabul edilir.

Vücut sıcaklığını ölçen aletler

Ateşin ölçülmesinde (vücut sıcaklığı) farklı çeşitlerde termometreler kullanılır. Hastanın tip ve sağlık durumuna, yaşına göre değişir.

Vücut sıcaklığı ölçümünde kullanılan termometreler;

• Cıvalı cam termometre
• Elektronik (dijital göstergeli) termometre
• Disposable (tek kullanımlık) termometre
• Timpanik membran termometre

Ateş türleri

Vücut, ısıyı termoregülasyon mekanizması sayesinde düzenler. Bu mekanizma için iki faktör bulunurr. Ateşin oluşması ve ateşin kaybolmasıdır. Durumlarda artış veya düşüşlere göre derece farklılıkları meydana gelir. Enfeksiyon hastalıklarında ateş seviyelerinde daha sık yükselme görülür ve iyileşene kadar ısı seviyeleri yüksekte durur.

Ateş türleri ise şu şekildedir;

• Devamlı ateş (febris continua)

Normal değerler dışına çıkarak en yüksek ısı seviyesine ulaşıp bir süre o derecede kalmasıdır. Günlük değişimler bu dereceyi geçmemektedir. Ateşin yükselmesi ani olurken düşmeside hızlı olur veya tam tersi yavaş yavaş gerçekleşir. Devamlı ateşin en çok görüldüğü hastalık tifodur.

• Bacaklı ateş (febris remittens)

Vücut ateş değerleri arasındaki değişimler 1C’den fazladır ve en çok yılancık, sepsiste ve tüberküloz hastalıklarında görülür.

• Tekrarlayan ateş (febris recurrens)

Bu ateş türünde ise 3 ile 5 gün yüksek ateşe rastlanır ve sonradan ateş birden normal seviyeye iner. Normal ısı seviyesi 1 hafta kadar normal seyrinde sürerken tekrardan 3-5 gün arasında yüksek ateş oluşur ve tekrar düşüş olur. Üriner enfeksiyon gibi lokalize olmuş enfeksiyonlarda rastlanır.

• Dalgalı ateş (febris undulans)

Vücudun 1-2 gün içinde yavaş yavaş ilerleyen ısıya ulaşması durumudur.Yüksek ateş seviyesini 1-2 gün koruyarak düşüş olur. Ateş seviyeleri yükselme ve azalmaları dalgalıdır. 3 aylık dönem incelendiğinde daha net grafik ortaya çıkar. Malta humması hastalığında görülür.

• Aralıklı ateş (febris intermittens)

Kısa süren atel nöbetleri denilmektedir. Bu çeşit ateşler sıtma hastalığında rastlanır.

• Düzensiz ateş (febris irregularis)

Bu tip ateşlerde grafiklerde belli bir özellik bulunmaz. Vücut ısısı düzensiz şekilde yükselme gösterir ve düşüş yapar. İç kanamalarda görülür.

• Febris ephemera

Kısa süren yüksek vücut ısısıdır. Akut enfeksiyon hastalıklarında rastlanır.

• Krizis

Titreme ve üşüme ile birlikte yükselen bu ateş promoni hastalarında görülür. Ateşin yüksek kalma süresi 1-2 gündür oluşan ani ateş düşmesine ise krizis adı verilir.

• Lizis

Yüksek seviyedeki ateşin yavaş yavaş düşüşe geçmesidir. Tifoların 2. haftalarından sonra ateş yavaş yavaş düşme göstererek normale iner.

Ateşi etkileyen durumlar

Ateş, alınan gıdaların metabolizmanın ve kasların çalışması ile meydana gelir. Metabolizma hızlanırsa ısı üretiminde artış olur, yavaşlaması ile ısı üretiminde düşüş olur.  Bu durumları etkileyenler ise;

Kişinin yaşı

Bebeklerde (yeni doğan) ısı merkezi gelişimini tam olarak tamamlayamaz. Bunun sonucu olarak vücut ısı seviyelerinde dengeli ayarlama olmaz. Soğuk alanlarda hipotermi (vücut ısısının düşmesi), sıcak alanlarda hipertermi (vücut ısısının artması) oluşur. Çocuklarda ve yaşlılarda vücut ısıları daha düşüktür.

Kişinin cinsiyeti

Hormonal etkenlerden dolayı kadınlarda vücut ısısı erkeklerle kıyaslandığında daha değişken hal alır. Menstrual siklusta ovulasyon dönemine sıcaklık normal seyrini korurken, ovulasyonla beraber vücut ısısı yükselir. Menstruasyon döneminde ısı tekrar düşüş gösterir.

Aktiviteler

Sporların kaslarda meydana getirdiği çalışma temposu sıcaklık artışı olur. Kas çalışmaları ile birlikte titreme artar. Isının çok düşmesi ile titreme ile düzene girer.

Günlük döngü

Gün boyunca değişken bir ısı oluşur. Sabahları düşük olan ısı yavaş seviyede yükselir ve akşam üzeri en yüksek seviyesine erişir. Gün boyunca beslenme ve aktivitelerden dolayı metabolizmanın etkisi ile olan durumdur.

Emosyonel oluşum

Duygusal ve fiziksel oluşan stres ile birlikte sempatik sinir sistemi uyarılır, epinefrin ve norepinefrin salgısı artar, metabolizma hızlanır ve vücut sıcaklığı artar.

Çevre

Çevrenin (hava) soğuk veya sıcak olaması ile vücut ısı seviyesinde değişimler olur. Çevre ısı değeri havadaki nem ve kuruması ile yakından ilişki içerisinde olupr vücut %100 kuru olan bir havada 1-2 saate kadar dayanabileceği en yüksek seviye olan sıcaklı 60 °C’dir. %100 nemli bir havada ise maksimum değer 34,4 °C’dir. Bu değerlerin yükselmesi ve alçalması ile ateş ya çıkar ya da düşer.

Hormonlar

Büyüme hormonu salgısı ve troid hormonu salgılanmasındaki artışlar vücut ateşini yükseltir. Kadınlarda, menstrual siklus beden sıcaklığında değişikliğe sebep olur.

İlaçlar

Ateşi düşürmek için kullanılan ilaçlar vücut sıcaklığını düşürür.

Faydalı bağlantılar

• Yetişkinlerde ateş yükselmesinin nedeni nedir, ateş nasıl çıkar?
• Çocuğun ateşini düşürmek için ne yapılır?
• Çocuklarda yüksek ateş nedir, neler yapılmalıdır?
• Ateşli havele nedir, havele geçiren çocuğa ne yapılmalıdır?